Czy można zakazać stacji radiowej nadawania muzyki?

W proteście wobec działań dotyczących Listy Przebojów Programu 3 Polskiego Radia, kolejni artyści albo proszą aby „Trójka” nie nadawała ich utworów, albo wręcz zakazują ich nadawania, powołując się na prawo autorskie. Abstrahując od wszelkich innych argumentów, warto wyjaśnić, jak wygląda sytuacja w świetle prawa autorskiego i czy twórcy, wykonawcy lub firmy fonograficzne mogą zakazywać stacji radiowej nadawania ich utworów.

Otóż stacje radiowe nadają utwory muzyczne i słowno-muzyczne na podstawie art. 21 ustawy z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskich i prawach pokrewnych:

Art.  21.

1. Organizacji radiowej lub telewizyjnej wolno nadawać rozpowszechnione drobne utwory muzyczne, słowne i słowno-muzyczne wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, chyba że prawo do nadawania utworów zamówionych przez organizację radiową lub telewizyjną przysługuje jej na podstawie odrębnej umowy.
2. Twórca może w umowie z organizacją radiową lub telewizyjną zrzec się pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, o którym mowa w ust. 1. Zrzeczenie to wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Inaczej mówiąc stacja radiowa powinna mieć zawartą umowę z SA ZAiKS (w zakresie praw autorskich) oraz z ZAW STOART (w zakresie praw pokrewnych) i ZPAV (w zakresie fonogramów), co jest zresztą praktyką powszechną wśród nadawców radiowych. To pośrednictwo OZZ może być pominięte wyłącznie w sytuacji, gdy stacja radiowa posiada umowę bezpośrednio z uprawnionymi, których utwory, artystyczne wykonania i fonogramy nadaje.

Jeżeli zaś brak jest umów zawartych bezpośrednio z uprawnionymi to zachodzi przypadek obowiązkowej pośrednictwa OZZ, co oznacza, że w takiej sytuacji OZZ zarządzają zbiorowo wszelkimi utworami, artystycznymi wykonaniami i fonogramami, niezależnie o tego, czy uprawnienia powierzyli je do zbiorowego zarządzania. W stosunku do uprawnionych, którzy nie powierzyli zarządu OZZ działają jako tzw. negotiorum gestor, czyli w oparciu o przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia

Należy też uwagę na treść art. 45 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, który wprost ustanawia po stronie OZZ obowiązek zawarcia umowy z użytkownikiem:

Art. 45

1. Organizacja zbiorowego zarządzania nie może bez ważnej przyczyny odmówić zawarcia umowy o korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych lub pobór wynagrodzenia za takie korzystanie, jeżeli w tym zakresie jest upoważniona do wykonywania zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Brak jest także podstawy do wypowiedzenia przez OZZ już zawartych umów bez ważnej przyczyny.

W chwili obecnej PR3 posiada zawarte umowy z SA ZAiKS, ZAW STOART i ZPAV, które zresztą mają obowiązek zawrzeć takie umowy z każdą stacją radiową, ponieważ istnieje obowiązkowe pośrednictwo w przypadku gdy stacje radiowe nie zawarły umów bezpośrednio z uprawnionymi.

W konsekwencji stanowisko twórców, artystów wykonawców, czy firm fonograficznych, aby konkretna stacja radiowa nie nadawał ich utworów, artystycznych wykonań czy fonogramów może mieć tylko formę prośby albo apelu, ale nie może stanowić skutecznego zakazu w świetle przepisów prawa autorskiego.